Ida

Przed chwilą skończyłem oglądanie „Idy” Pawlikowskiego. Oglądałem ten skromny film z rosnącym zdumieniem, choć, żeby nie skłamać... Cóż, spodziewałem się, że spora część opinii o filmie pochodzi od ludzi, którzy nie zadali sobie tego trudu. Po projekcji wróciłem do kilku scen, wedle jednych genialnych, a wedle innych wprost haniebnych. Być może moja wrażliwość jest stępiona, albo zbyt wiele widziałem w życiu filmów, ale pozostaję nieporuszony.

To film, jakich wiele. Film o popełnionych przed laty zbrodniach, wyrzutach sumienia i nieudolnej próbie zmazania win. Tytułowa Ida asystuje swojej ciotce w drodze, na której końcu jest samobójczy skok z okna. Jest milczącym, albo mamroczącym –chciałoby się napisać „chórem z greckiej tragedii” ale jedna osoba nie może być niestety chórem. Kontrastowość postaci, wraz z narzuconymi przez reżysera rygorami formalnymi, ma w założeniu sugerować świeżość dzieła, a przy tym jego zakorzenienie w historii kina, ponadczasowość i uniwersalizm postaci. Sądząc z ilości nagród i entuzjazmu większości krytyków, misja się powiodła. To też jawny dowód na dokonaną w tym środowisku wymianę pokoleniową. Film został sporządzony wedle przepisu na film mający przynieść prestiżowe laury i nie mam tu wcale na myśli jego tematu. Chodzi raczej o kwestie techniczne, z których rodzi się tak zwany „klimat dzieła” a to byłoby jeszcze całkiem niedawno zdemaskowane i skwitowane wzruszeniem ramion. Aż strach to napisać, ale dzięki tym zabiegom ” Ida” nie stała się arcydziełem, ponieważ nuda nie jest właściwym składnikiem wielkości, a wielkie kreacje nie powstają, jako wycinanki krawieckie z żurnala aktualnej mody.

Tak naprawdę film nie wytrzymuje też najprostszego rozbioru psychologicznego postaci, nie zbliżając się nawet do podstawowego poziomu prawdopodobieństwa. Ludzie, którzy oddali się złu do tego stopnia, że mordują bliźnich siekierami, albo świadomie posyłają niewinnych na śmierć, tak długo, jak pozostają bezkarni, nie zaczynają ni z tego ni z owego się mazać, czy wyskakiwać przez okno.Inaczej powstaje niewygodne pytanie, co robili ze swoimi wrażliwymi sumieniami przez kilkanaście lat, jakie minęły od ich zbrodni. Prawdopodobieństwo stoi po stronie losu, domniemanego pierwowzoru panny Gruz, czyli prokurator Wolińskiej, popijającej herbatkę – być może z malinową konfiturą, gdzieś w saloniku słodkiej Anglii.

Dobrze, pójdę na rękę reżyserowi i przyjmę założenie, że Ida jest katalizatorem wyzwalającym ukrywane dotąd emocje i wrażliwość sprawców. Fakt, zakonna nowicjuszka o żydowskich korzeniach, snująca się i patrząca na świat oczami jaszczurki, może sprawiać na zbrodniarzu wstrząsające wrażenie. Ale ta ciotka strasząca chłopa mordercę, kobieta, która zmarnowała lata, gdy jej władza nad losem kata jej rodziny była śmiertelnie realna, jest już całkowicie nie do przyjęcia. Mam przyjąć, że działając w ramach stalinowskiej machiny terroru, ukrywała swoje żydostwo, nawet za cenę odstąpienia od ukarania morderców swoich bliskich, których znała? To przesada!

Tyle tylko, że ten skromny i moim zdaniem nie do końca udany film, stał się wydarzeniem zgoła z innych powodów i w tym miejscu wracam do zdumienia, które zasygnalizowałem na początku tekstu. Pomimo tego, że obejrzałem go dopiero teraz, znając reakcje i opinie z prawa, lewa i diabli wiedzą skąd jeszcze, a więc byłem w jakimś sensie uprzedzony do filmu, nie znalazłem w nim dosłownie nic z tego, co jest paliwem publicystycznych zmagań na jego temat. Film nie jest antypolski, ani antyżydowski. 

A tu pojawił się jakiś pomysł, by film poprzedzić napisem wyjaśniającym kontekst historyczny. Czy szanowni, którzy w dobrej wierze składają taką propozycję znają pojęcie: niedźwiedzia przysługa? Dopiero wtedy film byłby oglądany w polskim kontekście! Tak, jak nie rozumiem zachwytów, tak nie mogę pojąć tego dziwacznego przewrażliwienia, godnego pani Agnieszki Graf, która z kolei widzi w filmie antyżydowski stereotyp. Informuje, że zarówno wśród Polaków, jak i Żydów można dawniej i obecnie, spotkać bestialskich morderców, zabijających przy pomocy siekier albo paragrafów. W tym drugim przypadku, cudzymi rękami, co w niczym nie umniejsza ich winy.

Cóż, powtórzę początkowe zastrzeżenie, że być może, moja wrażliwość jest stępiona, ale z drugiej strony, biorąc pod uwagę tylko najnowsze Oscary, poruszyły mnie tak obce tematycznie filmy, jak „Birdman” czy „Wiplash” a „Ida” wcale. 

No może artystyczny dobór nazwisk bohaterów. Pani prokurator Gruz, że niby nie został kamień na kamieniu i chłop Skiba, z wiadomych powodów. Tak, zupełnie na marginesie, czy tłusty lider „Big cyca” też protestuje?